Empatia w relacjach to kluczowa umiejętność, pozwala nam lepiej funkcjonować w społeczeństwie. Dzięki niej potrafimy wczuć się w sytuację drugiej osoby, zrozumieć jej motywy i potrzeby. To fundament, który tworzy przestrzeń wsparcia i zrozumienia. Dbanie o empatię w komunikacji może znacząco wpłynąć na budowanie komfortu i zaufania w relacjach.

Dzisiejszy świat jest pełny bodźców i rosnącego tempa życia. W takich okolicznościach empatia staje się umiejętnością, na którą warto zwrócić szczególną uwagę.

W tym wpisie kompleksowo przyjrzymy się temu zagadnieniu. Skupimy się na roli empatii w relacjach, bo wpływa realnie na jakość naszego życia.

Co to jest empatia?

Empatia to zdolność do współodczuwania z inną osobą jej emocji oraz rozumienia jej stanów psychicznych. Dzięki niej jesteśmy w stanie lepiej zrozumieć zachowania innych i skuteczniej na nie reagować. Sprzyja to jakości więzi, jakie nawiązujemy. Można powiedzieć, że po części rodzimy się już empatyczni, a badania wskazują na obecność tej cechy nawet u szczurów! Jednak istnieją praktyki i ćwiczenia, które pozwalają ją w sobie pielęgnować, co poruszę w dalszej części wpisu. Dlaczego to takie ważne? Cenne okazują się badania przeprowadzone w szpitalu uniwersyteckim w Würzburgu, o których więcej możesz przeczytać tutaj. Według przedstawionych tam wniosków, o ile rodzimy się do pewnego stopnia empatyczni, tak ta umiejętność ma tendencję do zanikania lub rozwoju, w zależności od środowiska w jakim żyjemy. Tak więc osoby otoczone ludźmi mało empatycznymi, będą z czasem same wykazywać się coraz mniejszą empatią. Równocześnie osoby żyjące w środowisku wysokoempatycznym będą miały tendencję do rozwijania tej umiejętności.

Empatia a współczucie

Mimo, że są to dwa pojęcia związane z emocjami i relacjami, to różnią się między sobą i nie należy ich mylić.

Warto mieć na uwadze, że empatia to z definicji reakcja neutralna. Oznacza umiejętność wczucia się w sytuację. Może więc zdarzyć się tak, że rozumiemy emocje drugiej osoby, ale nie współczujemy jej. Możemy też nie wykazywać się chęcią pomocy, mimo, że wiemy, jakie potrzeby ma druga strona. Współczucie natomiast to reakcja emocjonalna, wywołana np. cierpieniem innej osoby. Łączy się z chęcią pomocy, działaniem i troską. Podsumowując empatia to nasza perspektywa poznawcza, współczucie natomiast, jest reakcją, często w konsekwencji empatii.

Jak przejawia się empatia w relacjach?

Wyróżniamy trzy typy empatii – w zależności od tego, na jakim poziomie ją przeżywamy.

• Empatia emocjonalna – to zdolność zrozumienia emocji innych osób „odczuwania” ich. Buduje poczucie bliskości i zrozumienia.
• Empatia poznawcza (kognitywna) – oznacza umiejętność wczucia się w czyjąś sytuację. Analizujemy wtedy perspektywę drugiej osoby, więc potrafimy wyobrazić sobie, co byśmy czuli w danym kontekście. Jest kluczowa w rozwiązywaniu konfliktów, bo pozwala nam wyjść z naszego postrzegania.
• Empatia współczująca (afektywna) – dzięki pojawiającemu się tu współczuciu, ten rodzaj empatii wyróżnia się już bezpośrednią chęcią pomocy. Wynika z empatii emocjonalnej i poznawczej, a jej rozwój jest kluczowy dla osiągnięcia pełni dojrzałości emocjonalnej.

Biologiczne podstawy empatii

Badania na naczelnych wykazały istnienie neuronów lustrzanych. Są to komórki obecne głównie w korze przedruchowej i obszarze ciemieniowym, a ich wyjątkowość pomaga zrozumieć mechanizm empatii. Działają one, jak sama nazwa wskazuje na zasadzie lustra. Polega to w praktyce na tym, że udziela nam się nastrój z otoczenia. Posunięte jest to do tego stopnia, że przebywając w towarzystwie osoby odczuwającej smutek, sami go odczuwamy, a widząc kogoś płaczącego – sami możemy uronić łzę. Oczywiście to „kopiowanie” może działać w dwie strony i dobry nastrój czy śmiech są równie zaraźliwe!

zjawiska „wczuwania się” w czyjś stan – z biologicznego punktu widzenia możliwe jest odczucie sytuacji drugiej osoby na podstawie samej obserwacji.

Nauce znane są również przypadki zaburzenia odczuwania empatii, nazywane osobowością psychopatyczną. W popkulturze upowszechnił się obraz psychopatów, wynosząc ich wyrachowanie niemal do mistycznego wymiaru. W rzeczywistości są to ludzie niezdolni do odczuwania empatii, na poziomie działania mózgu. Badania wykazały, że psychopaci wyobrażając sobie swój własny ból uruchamiają typową dla tego wyobrażenia reakcję neuronalną. Jednak w przypadku wyobrażenia sobie bólu, który odczuwa inna osoba – aktywność neuronalna nie występuje na znaczącym poziomie. Co więcej, osoby z daleko posuniętym zaburzeniem tego typu wykazują niekiedy podczas tego wyobrażenia aktywność w brzusznym polu nakrywki, które odpowiada za odczuwanie przyjemności.

Dlaczego empatia w relacjach jest kluczowa?

Głównym zagadnieniem, które chciałabym dziś poruszyć to jakie znaczenie ma empatia w relacjach. Jaki ma wpływ na więzi, czy to partnerskie czy rodzinne? Jak się okazuje umiejętność wykazania się empatią jest kluczowa dla tworzenia satysfakcjonujących i wartościowych więzi. Dzieje się tak dlatego, że dużo lepiej czujemy się w towarzystwie osób, które wykazują zainteresowanie naszymi problemami i potrafią okazać współczucie i wsparcie. Czujemy się wtedy ważni, a to przecież jest podstawa silnych więzi – to bycie istotnym dla siebie. Rzadko kiedy jednak zaniedbanie w tym obszarze wynika z autentycznego braku zainteresowania. Jest to częściej wynik przeciążenia np. obowiązkami, bodźcami czy własnymi problemami. Warto zdobyć się na autorefleksję czy w biegu życia nie zaniedbujemy bliskich, do czego zachęcam w ramach dalszej lektury!

Empatia a komunikacja

Chyba każdy doświadczył kiedyś uczucia, że ktoś nas nie słucha. Być może rozmówca korzystał z telefonu, może umniejszał naszym emocjom albo po prostu zdawał się być myślami zupełnie gdzie indziej. Obserwując takie reakcje naturalnie tracimy ochotę na dalsze zwierzenia. Jednak odwracając sytuację – czy zdarzyło Ci się kiedyś słuchać o jakiejś przykrej sytuacji i mieć problem z pocieszeniem kogoś lub odpowiednim reagowaniem? Często te sytuacje wynikają raczej z bezradności niż złych intencji. Tutaj z pomocą przychodzi aktywne słuchanie. To pełne poświęcenie uwagi rozmówcy, skupieniu się na problemie i zaangażowaniu, co przekłada się na poczucie bycia wysłuchanym i zrozumianym.

Dodatkowo wykazywanie się empatią odgrywa kluczową rolę w konfliktach. Osoby empatyczne mają większą skłonność do kompromisów i współpracy. Znacznie rzadszym zjawiskiem staje się w takich warunkach ocenianie – niszczące zjawisko prowadzące do zamknięcia się lub eskalacji konfliktu. Takie okoliczności budują zaufanie, które odbieramy jako dowód, że komuś na nas zależy i jest skłonny do pracy nad problemem. Już po tym krótkim opisie możemy sobie wyobrazić, że są to warunki, które sprzyjają redukowaniu napięcia i konstruktywnej rozmowie. To od naszego podejścia, od naszych decyzji zależy, jak konflikty będą wyglądały, czy będzie to twarde stanie przy swoim czy wczucie się w to, co ktoś do nas mówi – a w konsekwencji czy przerzucanie się argumentami, czy praca na wspólną korzyść.

Empatia a zdrowie psychiczne

Badania wskazują, że osoby empatyczne budują lepsze relacje, wykazują się większą odpornością na stres i generalnie cechują się wyższym poziomem dobrostanu psychicznego i satysfakcji z życia. Warto podkreślić, że te pozytywne skutki mają miejsce zarówno, gdy okazujemy empatię, jak i gdy jej doświadczamy.

Co więcej możemy powiedzieć o życiu w empatycznym środowisku?

Doświadczenie bycia wysłuchanym i zrozumianym, pozwala na tworzenie mocnych relacji, co sprawia, że osoby takie rzadziej doświadczają uczucia samotności czy izolacji, redukuje się też poziom stresu. Podsumowując łagodzi czynniki, które w nasileniu i długotrwałym występowaniu mogą prowadzić do zaburzeń czy chorób psychicznych.

Empatia w związkach

Szczególnie wrażliwym na brak empatii obszarem są związki. Zaniedbanie uważności na drugą osobę, prowadzić może do kryzysów w związku. Bezpośrednie konsekwencje zazwyczaj mają formę całego łańcucha kolejnych problemów i ich skutków. Od problemów z komunikacją (zamknięcie się na rozmowę/eskalacja konfliktu). To rodzi poczucie osamotnienia lub nasilenie konfliktów, problemy z zaufaniem, zanik intymności, brak satysfakcji ze związku. Tworzy się swoista kula śnieżna, która – jeśli się jej nie zatrzyma – może doprowadzić nawet do rozpadu związku.

Jak rozwijać empatię?

Jak empatia może by rozwijana w relacjach?

Możliwe jest praktykowanie zachowań empatycznych, w celu jej głębszego rozwinięcia. Może okazać się to szczególnie przydatne, jeśli borykamy się z problemami w komunikacji lub czujemy, że środowisko, w którym przebywamy nie jest empatyczne.

Aktywne słuchanie – ta umiejętność może pomóc zmienić konflikty w konstruktywną rozmowę. Punktem wyjścia powinna być uważność na rozmówcę i jego emocje. Czasem geneza konfliktu jest widoczna gołym okiem, wtedy sytuacja jest prostsza. Wsłuchujemy się w to, co ktoś chce nam przekazać, następnie przedstawiamy swoje stanowisko by wypracować wspólne rozwiązanie. Zdarza się, że powód konfliktu zdaje się być błahy. Wtedy warto podejść do tego z ciekawością. Na zasadzie: Co się pod tym kryje? Okazać się może, że sedno tkwi w zupełnie innym miejscu. Oprócz tego warto pamiętać o postawach wspierających aktywne słuchanie jak:

• Unikanie oceniania i przerywania
• Poświęcenie pełnej uwagi rozmówcy
• Zadawanie pytań otwartych
• Okazanie zrozumienia

Edukacja emocjonalna – warto samemu przyjrzeć się swoim emocjom i dać sobie przyzwolenie na ich odczuwanie. W trudnych sytuacjach rozmawiaj otwarcie o tym co czujesz i nazywaj emocje. Poznanie własnej perspektywy pozwala uwolnić emocje, co bezpośrednio przyczynia się do zwiększenia odczuwania szczęścia i możliwe jest zrozumienie drugiej osoby w podobnej sytuacji. Jednocześnie, gdy sami nie nakładamy na siebie niepotrzebnych ograniczeń (np. nie mogę nigdy okazać słabości), nie wymagamy tego od innych i łatwiej jest nam zaakceptować ich gorszy stan emocjonalny. Punktem wyjścia jest zadbanie o siebie i swoje emocje w pierwszej kolejności. Wtedy będziemy w pełnej dyspozycji, by kierować tę troskę i empatię na innych.

Empatia w rozrywce – książki czy filmy często mają właściwości uwrażliwiające i rozwijające empatię. Łatwiej jest wczuć się w sytuację bohatera fikcyjnego, bo zazwyczaj mamy równocześnie dostęp do przynajmniej części jego świata wewnętrznego. Prościej jest wtedy połączyć decyzje z odczuciami, co może stanowić fundament do refleksji i przełożenia na prawdziwe życie. Jednocześnie zwróć uwagę na treści, którymi karmisz swój umysł. Wiele jest takich, które mogą nam pomóc rozwinąć empatię, ale dużo jest takich, które nas uodparniają na krzywdę. Oglądanie przemocy, przeglądanie drastycznych treści nie pozostaje obojętne na naszą kondycję psychiczną i zdolności do odczuwania empatii.

Podsumowanie

Empatia w relacjach jest prognozą silnych więzi. Warto pamiętać o tym w swojej codzienności, bo to właśnie małe decyzje wpływają na to, jak ostatecznie wygląda nasze życie. Mimo, że jest to wrodzona cecha, możemy ją w sobie rozwijać i dbać o nią, dbając w ten sposób o bliskich.